gebeliği önleme ne demek?

Gebeliği Önleme Yöntemleri

Gebeliği önleme (kontrasepsiyon), istenmeyen gebelikleri önlemek amacıyla kullanılan çeşitli yöntem ve araçlardır. Bu yöntemler, sperm ve yumurtanın birleşmesini engelleyerek veya döllenmiş yumurtanın rahme yerleşmesini önleyerek etki gösterir. Gebeliği önleme yöntemleri, bireylerin ve çiftlerin üreme sağlığı üzerinde kontrol sahibi olmalarını sağlayarak, planlı aile oluşturmalarına ve cinsel sağlıklarını korumalarına yardımcı olur.

Tarihçe

Gebeliği önleme yöntemleri, insanlık tarihi kadar eskidir. İlk çağlarda bitkisel karışımlar, tılsımlar ve ritüeller gebeliği önlemek amacıyla kullanılmıştır. Antik Mısır'da timsah gübresi ve bal karışımlarının vajinal tampon olarak kullanıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır. Orta Çağ'da ise dini ve ahlaki baskılar nedeniyle gebeliği önleme yöntemlerine erişim kısıtlanmıştır.

19. yüzyılda bilimsel gelişmelerle birlikte, daha etkili ve güvenilir yöntemler geliştirilmeye başlanmıştır. Prezervatiflerin kauçuktan üretilmesi, rahim içi araçların (RİA) geliştirilmesi ve doğum kontrol haplarının keşfi, gebeliği önleme alanında önemli dönüm noktaları olmuştur.

20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında ise hormonal implantlar, vajinal halkalar ve acil kontrasepsiyon gibi yeni yöntemler geliştirilmiş ve kullanıma sunulmuştur. Günümüzde gebeliği önleme yöntemleri, bireylerin ihtiyaçlarına ve tercihlerine göre geniş bir yelpazede sunulmaktadır.

Gebeliği Önleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması

Gebeliği önleme yöntemleri, etki mekanizmalarına, kullanım kolaylıklarına ve etkinliklerine göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırma şunlardır:

1. Geri Dönüşümlü Yöntemler:

   • Hormonal Yöntemler:

     • Doğum Kontrol Hapları: Doğum Kontrol Hapı (oral kontraseptifler), östrojen ve progesteron hormonlarını içeren ve yumurtlamayı engelleyerek gebeliği önleyen haplardır.
     • Doğum Kontrol Yaması: Cilde yapıştırılan ve hormon salgılayarak etki gösteren bir yöntemdir.
     • Vajinal Halka: Vajinaya yerleştirilen ve hormon salgılayarak etki gösteren esnek bir halkadır.
     • Doğum Kontrol İğnesi: Düzenli aralıklarla (genellikle 3 ayda bir) kas içine enjekte edilen hormon içeren bir yöntemdir.
     • Hormonal İmplant: Cilt altına yerleştirilen ve uzun süreli (3-5 yıl) hormon salgılayarak etki gösteren bir çubuktur.
     • Hormonlu RİA (Rahim İçi Araç): Rahme yerleştirilen ve progesteron hormonu salgılayarak gebeliği önleyen bir araçtır.

   • Hormonal Olmayan Yöntemler:

     • Bariyer Yöntemleri:

       • Prezervatif (Kondom): Prezervatif (erkek ve kadın), cinsel ilişki sırasında spermin vajinaya ulaşmasını engelleyen bir bariyerdir.
       • Diyafram: Vajinaya yerleştirilen ve serviksi kapatarak spermin rahme ulaşmasını engelleyen bir bariyerdir.
       • Servikal Başlık: Diyaframa benzer şekilde serviksi kapatan daha küçük bir bariyerdir.

     • Bakırlı RİA (Rahim İçi Araç): Rahme yerleştirilen ve bakır iyonları salgılayarak spermin hareketini engelleyen bir araçtır.

     • Doğurganlık Farkındalığı Yöntemleri (Takvim Yöntemi, Bazal Vücut Isısı Yöntemi, Servikal Mukus Yöntemi): Kadının doğurgan dönemini belirleyerek bu dönemde cinsel ilişkiden kaçınmayı veya bariyer yöntemlerini kullanmayı içerir.

     • Spermisitler (Sperm Öldürücüler): Vajinaya uygulanan ve spermi öldüren kimyasal maddelerdir.

2. Geri Dönüşümsüz Yöntemler (Sterilizasyon):

   • Vazektomi: Erkeğin sperm kanallarının cerrahi olarak kesilmesi veya bağlanması işlemidir.
   • Tüpleri Bağlatma (Tubal Ligasyon): Kadının fallop tüplerinin cerrahi olarak kesilmesi, bağlanması veya yakılması işlemidir.

3. Acil Kontrasepsiyon:

   • Ertesi Gün Hapı: Cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde alınan ve yumurtlamayı engelleyerek veya döllenmiş yumurtanın rahme yerleşmesini önleyerek gebeliği önleyen hormonal bir haptır.
   • Bakırlı RİA Uygulaması: Cinsel ilişkiden sonraki 5 gün içinde rahme bakırlı RİA yerleştirilmesi de acil kontrasepsiyon yöntemi olarak kullanılabilir.

Gebeliği Önleme Yöntemlerinin Etkinliği

Gebeliği önleme yöntemlerinin etkinliği, "mükemmel kullanım" ve "tipik kullanım" olmak üzere iki farklı şekilde değerlendirilir.

• Mükemmel Kullanım: Yöntemin her zaman doğru ve tutarlı bir şekilde kullanılması durumunda gebelik oranını ifade eder.
• Tipik Kullanım: Yöntemin gerçek hayatta kullanımında, hatalar, unutmalar veya yanlış kullanımlar nedeniyle gebelik oranını ifade eder.

Yöntem	Mükemmel Kullanım	Tipik Kullanım
Vazektomi	<%0.15	<%0.15
Tüpleri Bağlatma	<%0.5	<%0.5
Hormonal İmplant	<%0.05	<%0.05
Hormonlu RİA	<%0.2	<%0.2
Doğum Kontrol İğnesi	<%0.2	<%4
Doğum Kontrol Hapı	<%0.3	<%7
Vajinal Halka	<%0.3	<%7
Doğum Kontrol Yaması	<%0.3	<%7
Bakırlı RİA	<%0.8	<%0.8
Prezervatif (Erkek)	<%2	<%13
Diyafram	<%6	<%12
Doğurganlık Farkındalığı	<%0.4-5	<%24
Spermisitler	<%18	<%28

Not: Etkinlik oranları, yönteme, kullanıcıya ve diğer faktörlere göre değişebilir.

Gebeliği Önleme Yöntemlerinin Avantajları ve Dezavantajları

Her gebeliği önleme yönteminin kendine özgü avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Bu nedenle, bir yöntem seçmeden önce dikkatli bir şekilde değerlendirme yapmak ve bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.

Avantajlar:

• Planlı Aile Oluşturma: Gebeliği önleme yöntemleri, bireylerin ve çiftlerin istedikleri zaman çocuk sahibi olmalarını sağlar.
• Üreme Sağlığının Korunması: İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi, anne sağlığı ve çocuk sağlığı üzerinde olumlu etkilere sahiptir.
• Cinsel Sağlığın Korunması: Bazı gebeliği önleme yöntemleri (örneğin, prezervatifler), cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (CYBE) korunmada da etkilidir.
• Menstruasyon Döngüsünün Düzenlenmesi: Bazı hormonal yöntemler, adet döngüsünü düzenleyebilir, Adet Sancısı şiddetini azaltabilir ve premenstrüel sendrom (PMS) belirtilerini hafifletebilir.

Dezavantajlar:

• Yan Etkiler: Hormonal yöntemlerin bazı yan etkileri olabilir (örneğin, kilo alımı, ruh hali değişiklikleri, baş ağrısı).
• Koruma Eksikliği: Bazı yöntemler (örneğin, takvim yöntemi) güvenilir olmayabilir.
• CYBE'den Koruma Eksikliği: Hormonal yöntemler ve RİA'lar CYBE'den koruma sağlamaz.
• Maliyet: Bazı yöntemler (örneğin, hormonal implantlar) diğerlerine göre daha maliyetli olabilir.
• Kullanım Zorluğu: Bazı yöntemlerin (örneğin, diyafram) doğru kullanımı öğrenmek zaman alabilir.

Gebeliği Önleme Yöntemi Seçimi

Gebeliği önleme yöntemi seçimi, kişisel tercihlere, sağlık durumuna, yaşam tarzına ve gelecekteki üreme planlarına bağlıdır. Bir yöntem seçmeden önce aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:

• Etkinlik: Yöntemin gebeliği önlemedeki başarısı ne kadar?
• Güvenlik: Yöntemin yan etkileri ve riskleri nelerdir?
• Kullanım Kolaylığı: Yöntemi kullanmak ne kadar kolay?
• Maliyet: Yöntemin maliyeti ne kadar?
• Sağlık Durumu: Mevcut sağlık sorunları veya ilaç kullanımı yöntemin uygunluğunu etkiler mi?
• CYBE Riski: CYBE riski varsa, prezervatif gibi bariyer yöntemleri tercih edilmelidir.
• Gelecekteki Üreme Planları: Gelecekte çocuk sahibi olmak isteniyorsa, geri dönüşümlü yöntemler tercih edilmelidir.
• Kişisel Tercihler: Hormonal yöntemler mi yoksa hormonal olmayan yöntemler mi tercih ediliyor?

Bir sağlık uzmanıyla görüşerek, kişisel ihtiyaçlara ve tercihlere en uygun gebeliği önleme yöntemini belirlemek önemlidir.

Yasal ve Etik Boyutlar

Gebeliği önleme yöntemlerine erişim, birçok ülkede yasal olarak güvence altına alınmıştır. Ancak, bazı ülkelerde dini veya ahlaki nedenlerle gebeliği önleme yöntemlerine erişim kısıtlanabilir.

Gebeliği önleme, etik açıdan da tartışmalı bir konu olabilir. Bazı kişiler, gebeliği önlemenin yaşamın başlangıcına müdahale olduğuna inanırken, diğerleri bireylerin üreme sağlığı üzerinde kontrol sahibi olma hakkını savunur.

Sonuç

Gebeliği önleme yöntemleri, bireylerin ve çiftlerin üreme sağlığı üzerinde kontrol sahibi olmalarını sağlayarak, planlı aile oluşturmalarına ve cinsel sağlıklarını korumalarına yardımcı olur. Günümüzde, farklı ihtiyaçlara ve tercihlere uygun geniş bir yelpazede gebeliği önleme yöntemleri bulunmaktadır. Bir yöntem seçmeden önce dikkatli bir şekilde değerlendirme yapmak ve bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.